Gieter: Steven Butendiic, 1482
Gewicht: 4380 kg
Slagtoon: a0 -19cents
Katrin is de oudste en bekendste dame van Brielle. U kent haar misschien niet persoonlijk maar u hoort haar dagelijks slaan op elk heel uur. Katrin is net zo oud als de Catharijnekerk zelf. Ze werd in het jaar 1482 hier ter plaatse gegoten. Naar men zegt onder aan de kerk door de Utrechtse klokkengieter Steven Butendiic. Ze is dus meer dan 5 eeuwen oud. Met haar gewicht van 4380 kg was Katrin de grootste en waarschijnlijk laatste klok die Butendiic ooit goot. Hij overleed een jaar na deze gieting in 1483. Katrin is belangrijk historisch erfgoed. Dat werd bevestigd door de Raad voor de Kunst die de klok in 1940 het predicaat M (monumentaal) gaf. We zijn heel voorzichtig met haar en luiden alleen bij bijzondere gelegenheden.
In de loop der eeuwen ontstonden scheurtjes in de klok. Met name in de kroon, de bovenkant van de klok, het deel waarmee ze wordt opgehangen aan haar luidas. Nogal belangrijk dus. In 1672 blijkt ze nog veel verder te zijn gescheurd en uiteindelijk viel Katrin in stukken uiteen. De klok is weer in elkaar gezet en verstevigd met stalen banden. Na deze noodoperatie is ze weer aan haar luidas gehangen en toen bleek ze tot ieders verbazing weer te klinken als voorheen.
In 1943 is de klok samen met alle andere Brielse luid- en carillonklokken in opdracht van de bezetter op transport gesteld naar de smeltovens in Duitsland. Er moest een gat in de toren worden gemaakt om haar naar buiten te krijgen. De meeste van de Brielse klokken werden gered omdat het transportschip waarop zij zich bevonden op een donkere novembernacht zonk op het IJsselmeer. De Katrin was daar echter niet bij. De schipper wilde haar vanwege het zware gewicht niet aan boord nemen. Ze bleef dus achter op het depot bij de glasfabriek in Leerdam.
Na de oorlog was de klok dusdanig gescheurd dat ze niet meer was te redden. Wonder boven wonder slaagde de Rotterdamse Droogdok Maatschappij erin de klok te restaureren. Ze heeft na terugkomst in Brielle lang werkloos onder de toren gestaan. In 1960 werd Katrin de Catharijnetoren in gehesen, maar ook daar heeft ze tot 1971 werkloos op de klokkenzolder gestaan. Vanaf dat moment kon ze door de koster d.m.v. een elektromotor worden geluid. Nu kan de klok door vier leden van het Briels Klokkenluiders Gilde worden geluid.
Tekst op de Katrin
In 2020 heeft het BKG het initiatief genomen om de Middelnederlandse tekst op de Katrin die door de roerige geschiedenis van de klok nauwelijks meer leesbaar is, te achterhalen en te vertalen in het Nederlands. Met de inzet van deskundigen, enkele BKG-leden, en Roel Slachmuylders, conservator van het Historisch Museum Brielle, is het gelukt een behoorlijk betrouwbare vertaling te produceren: Opschrift-Katrin-v6. Het volledige verslag van het onderzoek is te vinden onder de tab ‘onderzoeken’.
Antimoon
Een lid van het Briels Klokkenluiders Gilde ontdekte in 2011 in de literatuur over klokken een passage waarin gewag werd gemaakt van het feit dat oude klokkengieters, zo ook de familie Butendiic, in hun zoektocht naar klankverbetering van hun klokken weleens antimoonpoeder bij de klokspijs deden. Antimoon (een grijsachtige delfstof) maakt een metaal harder en in het geval van een klok wordt daardoor de klank ook helderder. Dit zou dan wellicht eventuele verontreinigingen die de klank negatief zouden kunnen beïnvloeden (lood doet een klok dof klinken) kunnen compenseren. Echter, het poeder maakt het basismateriaal waar het aan wordt toegevoegd niet alleen harder maar ook brosser en daardoor weer kwetsbaarder voor beschadigingen en scheuren. In 2011 is met de hulp van een bedrijf uit de buurt een materiaalanalyse van de klok gemaakt, en wat bleek! Het materiaal waaruit de Katrin is gegoten bevat ca 2 tot 2,4% antimoon! Hiermee is waarschijnlijk het vroegtijdig scheuren van de klok verklaard.
Steven Butendiic heeft dus in 1482 bij de gieting van Katrin ruim 100 kg antimoonpoeder aan de klokspijs toegevoegd. Zeer waarschijnlijk met de bedoeling de helderheid van de klank van zijn klok te verbeteren.
Vanwege de kwetsbaarheid en de grote cultuurhistorische waarde van Katrin, is daarop aan de gemeente Brielle voorgesteld om de Concordia de meeste taken van Katrin te laten overnemen. En zo geschiedde. De Katrin wordt door het BKG alleen geluid bij bijzondere gebeurtenissen.
De broek van Katrin
Bij het luiden voor overledenen wordt een “leren broek” om de klepel van de klok bevestigd. Dit om de klok een zo gedragen mogelijk geluid te laten voortbrengen. Een gedempte omfloerste klank die passend is bij rouwluiden.
De plaatselijke schoenmaker, Dennis Deurloo, wilde wel een broek maken van stevig leer, maar om meerdere keren naar boven te lopen voor de juiste maatvoering voelde hij niet zoveel. Kees van Maarleveld, lid van het BKG, heeft toen van de klepel een houten model op ware grootte gemaakt. Om dit model is door de schoenmaker een originele leren broek gefabriceerd. Met deze broek is voor het eerst geluid na het overlijden van Prins Bernard in 2004
